Papusza w Żaganiu! Jej imię nosi Miejska Biblioteka Publiczna

Bronisława Wajs urodziła się w 1908 lub 1910 roku w Lublinie. Pochodziła z grupy polskich Romów nizinnych. W jej rodzinie było wielu artystów, grających na weselach, czy w karczmach. Samodzielnie nauczyła się czytania i pisania. Jej ogromny talent odkrył Jerzy Ficowski, którego wspierał Julian Tuwim. Ficowski – młody poeta ukrył się w 1949 roku przed bezpieką w taborze cygańskim. Zachwycił się zwyczajami, kulturą i poezją swoich gospodarzy.

Rodzina Papuszy osiadła w Żaganiu na skutek przymusowych przepisów ogłoszonych przez władze PRL. Zaczęła pisać tęskne wiersze za utraconymi wędrówkami z taborem. Gdy je upubliczniła, odczuła ostracyzm innych Romów, dla których niedopuszczalne było ujawnienie ich kultury obcym. Została wykluczona ze swojej społeczności. Zmarła w 1987 roku w Inowrocławiu. Jej twórczość została przetłumaczona na wiele języków. Została członkinią Stowarzyszenia Literatów Polskich, była też odznaczana przez państwo.

Papusza, a właściwie Bronisława Wajs, w latach 1950-1953 mieszkała i tworzyła w Żaganiu. Prawdopodobnie na lata żagańskie przypadł najbardziej płodny okres jej udokumentowanej twórczości. Pozostawiona spuścizna literacka jest zjawiskowa.
Mieszkała w Żaganiu przy ul. Asnyka 8/3, Rybackiej 33 oraz przy Szprotawskiej 60/33 i ul. Szprotawskiej 53.
- Tabor cygański przywędrował do Żagania bo tu było bardzo dużo zieleni, lasy, a także przyjaźni ludzie – opowiadał Edward Dębicki z Gorzowa, twórca zespołu Terno, pard i poeta, wraz z żoną Ewą. Oboje przyjechali do Żagania z okazji nadania imienia Papuszy bibliotece. – Jako dzieciaki założyliśmy też własną drużynę piłki nożnej.

Wielu gorzowskich Romów było związanych z Żaganiem. Między innymi Edward Jaworski wójt społeczności romskiej. - Moja rodzina trafiła do Żagania po wojnie - wspomina. - Tutaj przez jakiś czas mieszkała również najsławniejsza poetka Papusza, czyli Bronisława Wajs. W tamtych czasach boisko było koło pałacu, a w piłkę nożną grało wielu Cyganów.
Jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku w mieście było sporo Romów. Mieszkali m.in. przy ul. Rybackiej. Później wszyscy gdzieś się wynieśli. Praktycznie jednego dnia. - Tak bywało w tamtych czasach - tłumaczy E. Jaworski. - Ludzie szukali dobrego miejsca do życia. Ja wraz z rodzicami wyjechałem z Żagania, gdy miałem 7 lat. W końcu zawędrowaliśmy do Gorzowa, gdzie osiedliliśmy się na stałe.

To były trudne czasy dla Romów. Byli często prześladowani i zmuszani do porzucenia życia taborowego. Dzieci były kierowane od razu do szkół specjalnych. Tak było na przykład z Romanem Kwiatkowskim, prezesem Stowarzyszenia Romów w Polsce, który musiał chodzić do szkoły specjalnej. Na szczęście to mu nie przeszkodziło w ukończeniu studiów wyższych i zdobyciu doktoratu.
E. Jaworski zaznacza, że Romowie już by nie potrafili żyć w taborach. - Czasy się zmieniły - zaznacza. - Każdy patrzy na swoją wygodę. Chce mieć telewizor i inne dobra, posyła dzieci do szkół. Ale wciąż kultywujemy dawne tradycje. Moje dzieci interesują się dawnym życiem i sztuką.

W Żaganiu można było zapoznać się z kulturą Romów m.in. podczas majówki na placu gen. Maczka, która odbyła się kilka lat temu. Do miasta przyjechał mini tabor. Na scenie brzmiały cygańskie pieśni.

Historia romskiej poetki, której wiersze po raz pierwszy zostały spisane i przetłumaczone na język polski została przedstawiona w filmie "Papusza" Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauze z 2013 roku.

Czytaj również na naszym portalu

Zobacz film Dzień Dbry TVN/x-news "Krzysztof Krauze i Antoni Pawlicki o filmie "Papusza": Pojechaliśmy z wódką do cygańskich rodzin"