Warzenie piwa w Żaganiu ma ogromne tradycje! Pisał o tym wspaniały regionalista Marian Ryszard Świątek

Piwo jest jednym z najstarszych produktów cywilizacji. Historycy uważają, że piwo warzono już 10 tys. lat p.n.e. w Mezopotamii i Sumerze. Tabliczka zawierająca pismo klinowe znaleziona w 1981 r. opisuje gatunek piwa wytwarzanego w Babilonii ok. 6 tys. lat p.n.e. Podstawowym surowym materiałem służącym do produkcji piwa jest jęczmień. Wiadomo, że był on stosowany już, co najmniej 3 tys. lat p.n.e. Ponieważ jęczmień rośnie w chłodnym klimacie lepiej niż winogrona, to w państwach północnych, takich jak Niemcy i Anglia, wytwarzano raczej piwo, a nie wino.
Najprawdopodobniej pierwsze gatunki piwa powstały w drodze przypadku. Przepisy warzenia piwa znały wszystkie starożytne ludy. Wiadomo, że wykorzystywali oni do produkcji orkisz, jęczmień i owies. Pierwsze wzmianki w Europie o warzeniu piwa, oraz grafiki przedstawiające browar klasztorny pochodzą z 820 r. Około XIII wieku nastąpił powolny rozwój świeckich browarów.

O tym, że w Żaganiu warzono piwo już w XIII wieku, możemy się dowiedzieć z przekazów historycznych. Jedną z najbardziej znanych opowieści związanych z piwem jest zdarzenie, którego bohaterem jest książę Konrad II ścinawski i żagański. W 1299 r. przed Konradem II otworzyła się wielka szansa rozpoczęcia wspaniałej kariery kościelnej. Dzięki wstawiennictwu szwagra Albrechta II, hrabiego Gorycji, kapituła akwilejska wybrała go na stanowisko patriarchy. Książę żagański nie dotarł jednakże do swojej nowej diecezji, zatrzymując się w połowie drogi w Wiedniu, gdyż, jak mówi Kronika książąt polskich, tam, dokąd zmierza, mają tylko wino, a nie ma przyrządzonego z pszenicy piwa, na którym wychował się od dzieciństwa. Oczywiście sensacyjny ten pretekst nie był głównym powodem powrotu Konrada do kraju. Tym właściwym było niezatwierdzenie jego kandydatury przez papieża Bonifacego VIII.

Piwo było warzone w browa­rze klasztornym, na co klasztor już z chwilą przenoszenia go z Nowogro­du Bobrzańskiego do Żagania w 1284 r. miał otrzymać przywilej do prowadzenia browaru, słodowni, piekarni i ubojni. Potwierdzenie tego faktu znajduje się w przywileju księcia Baltazara dla zakonu z 1455 r., w którym książę potwierdza przywileje nadane wcześniej: "jak klasztor, który za ojca, dziada i długo przed tym posiadał prawa prowadzenia pro­dukcji piwa, słodu i piekarni."
Następnym ważnym wydarzeniem było wydanie przez księcia Henryka V Żelaznego w dniu 21 września 1351 r. przywileju zezwalającego mieszczanom żagańskim na bezpłatne wytwarzanie piwa na potrzeby własne i najbliższej rodziny.

Na dziedzińcu placu Klasztornego w Żaganiu zachował się budynek późnogotyckiej słodowni. Między zakonem a mieszczanami żagańskimi, produkującymi piwo w browarze miejskim, dochodziło do częstych zatargów na tle sprzedaży piwa klasztornego w mieście. Klasztor starał się sprzedawać piwo i wódkę na Łużycach, co godziło z kolei w interes Bibersteinów. Kiedy Wenzel von Biberstein w 1461 r. starał się zahamować napływ żagańskich trunków, doszło do ostrych scysji. Po kilku latach nastąpiły ustalenia, że opaci mieli pra­wo przywozić piwo jedynie do Kunic, do spożycia przez poddanych klasztoru. Wieś Kunice Żarskie była do 1810 r. (sekularyzacja) własnością żagańskiego klasztoru. Podobne wydarzenia miały miejsce w innej klasztornej wsi - Jabłonowie. Sołtys Jabłonowa miał m.in. przywilej warzenia i sprzedaży piwa, jednak z wyłączeniem sprzedaży go w dużych beczkach. Z powodu naruszania tego prawa mieszczanie żagańscy dwukrotnie napadli na wieś niszcząc beczki i urządzenia do warzenia piwa ( w 1415 i 1530 r.)

Przemysłowe warzenie piwa w Żaganiu ma swój początek w połowie XIX wieku. W 1844 r. zezwolono Gustawowi Schnellerowi ze Starej Klępiny na wydzierżawienie na okres 6 lat prawa warzenia piwa w mieście. 25.07.1863 r. Żagańska Gmina Piwowarska (Saganer Braukommune) sprzedała G. Schnellerowi dzierżawiony przez niego browar miejski z budynkami i wyposażeniem (Gymnasialstrasse 2/3). W latach 1859 - 1863 rozpoczął on budowę nowego browaru (68 m x 16 m) przy ulicy Dworcowej 60. Pod budynkiem browaru zbudowano trzy piwnice o wymiarach 29,25 m x 16 m., a wysokie na 14,60 m. Kubatura budynku wynosiła 22 729,20 m3. W 1865 r. browar Schnellera zbankrutował i kupił go A. Hayn z Wrocławia. Zakupił on maszyna parową i starał się dokończyć budowę browaru urządzając też obok restaurację. W 1871 r. browar zostaje przekształcony z konsorcjum w spółkę akcyjną. W 1877 r. zarząd spółki akcyjnej zdecydował o jej likwidacji. Kolejno właścicielami browaru byli: Louis Münke (1878), radny miasta R. Schittney (1880) a następnie bracia Kotelmann (1885). Następny właściciel browaru A. Rietzl zmodernizował i wyposażył browar w nowoczesne urządzenia (1892 - 1906).

• Browar Bergschlösschen (Górski Zamek) ul. Dworcowa 60
• Actienbrauerei zum Bergschlößchen (1860) 1875 - 1885
• Bergschlösschen - Brauerei bracia Kotelmann 1885 - 1892
• Bergschlösschen - Brauerei A. Rietzl 1892 - 1906
• Bergschlösschen - Brauerei Fritz Schulte 1906 - 1913
• Brauerei Bergschlößchen eGmbH 1913 - 1920
• Genossenschaftsbrauerei Sagan GmbH 1920 - 1924
• Brauerei Bergschlößchen AG 1924 - 1937
• Brauerei Bergschlößchen GmbH 1937 - 1945
• Browar - Rynek 20
• Brauerei A. Hein 1865 - 1885
• Brauerei Ernst Hein 1885 - 1905
• Brauerei Paul Michaut 1905 - 1908
• Browar - Hospitalstrasse 48 (obecnie na działce byłego browaru znajduje się budynek banku PKO - ul. Jana III Sobieskiego 14)
• Brauerei Huber wdowa 1865 - 1872
• Brauerei A. Neisser 1872 - 1880
• Brauerei R. Liersch 1880 - 1893
• Browar - Baderstrasse 16 (obecnie teren parkingu przy ul. Sobieskiego)
• Brauerei Herm. Niklaus (1820) 1865 - 1872
• Brauerei H. Niklaus wdowa 1872 - 1885
• Brauerei H. Niklaus 1885 - 1892
• Brauerei A. Schneider 1892 - 1895
• Brauerei Tivoli Moritz Baudach 1895 - 1945
• Browar miejski (Stadtbrauerei) - Gymnasialstrasse 2/3

W budynku przy ul. Gimnazjalnej 2/3 mieściła się do 1945 r. restauracja Stadtbrauerei - browar znajdował się na podwórzu (obecnie wejście do budynku dawnego browaru jest od ul. Słowackiego w podwórzu - po wojnie ulokowano w budynku dawnego browaru filię Zakładów Jajczarsko-Drobiarskich z Nowej Soli, a w 90. latach XX wieku po adaptacji urządzono w nim "Salę Królestwa Świadków Jehowy."

• Brauerei Gustav Schneller 1865 - 1888
• Brauerei Wilh. Siegemund 1888 - 1893
• Brauerei Schulz 1893 - 1895
• Brauerei Herm. Thome 1895 - 1904
• Brauerei Bernh. Pinkau 1904 - 1907

Po ostatniej wojnie na skutek zniszczeń dewastacji urządzeń i budynku browaru produkcja piwa w Zaganiu nie została wznowiona. Przez jakiś czas funkcjonowała w budynku dawnego browaru rozlewnia wód mineralnych i oranżady. Budynek dawnej restauracji hotelu spłonął, a dawne piwnice jeszcze niedawno były miejscem, w którym organizowano dyskoteki dla młodzieży.
Źródło: www.radamiasta.zagan.pl, Marian Ryszard Świątek

Czytaj również na naszym portalu